รู้จักย่านสร้างสรรค์ ก่อนงาน BKKDW2024 : บางมด

การอยู่ร่วมกันอย่างสมดุลของธรรมชาติ ผู้คน และวัฒนธรรมอันหลากหลาย ที่เชื่อมผ่านกระแสน้ำของคลองบางมด

ถ้าหากถามถึงชื่อชุมชนสร้างสรรค์สักหนึ่งแห่งที่นอกจากจะมีความเข้มแข็งแล้วยังเริ่มก่อร่างสร้างตัวมาจากคนในชุมชนเอง ‘ย่านบางมด’ คงเป็นหนึ่งในคำตอบที่ใครหลายคนนึกถึงเป็นอันดับต้นๆ ไม่ผิดแน่ จากการทำงานพัฒนาพื้นที่มาอย่างต่อเนื่องมากกว่า 6 ปี และรายนามบรรดาเครือข่ายสร้างสรรค์หลากหลายกลุ่มที่ยาวเป็นหางว่าว

และวันนี้ ในที่สุดย่านท่องเที่ยวชุมชนสุดแกร่งแห่งนี้ก็ตัดสินใจก้าวไปข้างหน้าอีกขั้นด้วยการสมัครเข้าร่วมเป็นผู้จัดเทศกาล Bangkok Design Week อันเป็นเหมือนความฝันสูงสุดของใครหลายคนที่ทำงานพัฒนาชุมชนที่อยากเข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งของเทศกาลสักครั้ง

การออกแบบเมืองให้เป็น livable scape ในแบบชาวบางมดจะเป็นอย่างไร ตามไปหาคำตอบด้วยกันกับ ‘อาจารย์นิศากร เพ็ญสมบูรณ์’ จากคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ สาขาวิชาเอกสตรีตอาร์ตและการออกแบบเชิงบูรณาการ มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี ในฐานะ Co-Host ของเทศกาล Bangkok Design Week 2024 ย่านบางมด

การอยู่ร่วมกันของธรรมชาติและผู้คน

อาจารย์นิศากร อธิบายว่า ‘บางมด’ คือหนึ่งในพื้นที่กรุงเทพมหานครที่ยังคงธรรมชาติดั้งเดิมของย่านและความอุดมสมบูรณ์เอาไว้อย่างเต็มเปี่ยม ไม่ว่าจะเป็นวิถีชีวิตริมคลอง การสัญจรทางเรือ รวมถึงการปลูกพืชแบบร่องสวน เช่น สวนมะพร้าว และสวนส้มบางมด ซึ่งเป็นเหมือนสัญลักษณ์ที่สำคัญของย่าน นอกจากนี้ยังเป็นดินแดนพหุวัฒนธรรม ที่มีทั้งคนไทยเชื้อสายจีน คนไทยพุทธ และชาวมุสลิมอาศัยอยู่ร่วมกัน

แต่ยิ่งไปกว่านั้น เสน่ห์ที่บางมดมีอยู่ไม่แพ้ใครคือ ‘ความน่ารัก’ ของผู้คนในย่าน

“มิติกายภาพพื้นที่ของย่านบางมดจะเป็นเรื่องของการอยู่ร่วมกันในเชิงของธรรมชาติกับผู้คนที่เป็นลักษณะวิถีดั้งเดิม อย่างเช่น เมื่อเข้าไปในย่าน เราก็จะได้เห็นว่าที่นี่มีคลอง มีสวน มีธรรมชาติ การสัญจรทางเรือ เมื่อก่อนก็จะมีการทำนา และเคยมีการปลูกสวนส้ม ที่ดังๆ ก็จะมีส้มบางมด ซึ่งตอนนี้ก็จะก้าวเข้าสู่ 100 ปีแล้วของสวนส้มบางมดที่อยู่ในพื้นที่ นอกจากนี้ก็มีการปลูกต้นมะพร้าว ซึ่งเป็นการปรับตัวจากที่ปลูกส้มได้ยากอีกทีนึง

มิติในเชิงวัฒนธรรม ที่นี่เป็นพหุวัฒนธรรม มีทั้งคนไทยเชื้อสายจีน คนไทยนับถือศาสนาพุทธ มีวัดดังๆ ที่อยู่ในพื้นที่ริมคลองเยอะ เช่น วัดพุทธบูชา วัดบัวผัน รวมไปถึงมีมัสยิดที่อยู่บริเวณริมคลองหลายแห่ง ผู้คนก็มีการอยู่ร่วมกันในเชิงพหุวัฒนธรรม

แต่สุดท้ายความโดดเด่นของย่านบางมดเนี่ย มันคือความน่ารักของผู้คนที่อยู่ในย่าน วิถีของคนที่เขาอยู่จริงๆ เหมือนเป็นเครือญาติพี่น้องร่วมกัน รวมไปถึงบรรยากาศที่ทำให้การแข่งขันหรือลักษณะที่มีความเร่งรีบมันดูลดน้อยลง พอเข้าไปในพื้นที่เราจะรู้สึกถึงความ slow life พื้นที่เองก็ทำให้ผู้คนรู้สึกได้พักผ่อน เหมือนพอเราเดินทางมาถึงย่านบางมด เราจะรู้สึกผ่อนคลาย”

จากความร่วมมือของคนในย่าน ต่อยอดความฝันสู่ Bangkok Design Week

อย่างที่ทุกคนทราบกันดีว่าบางมดเป็นย่านเก่าแก่ที่มีการรวมตัวเป็นเครือข่ายและลงมือทำงานพัฒนาชุมชนมาอย่างต่อเนื่องยาวนาน โดยมีหลายภาคส่วนที่เข้ามาร่วมมือร่วมใจกัน ไม่ว่าจะเป็น มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี สถาบันอาศรมศิลป์ เซฟติสท์ฟาร์ม (SAFETist Farm) บ้านเขียนวาดและภาพพิมพ์ และบ้านไร่อารียาเมตายา กลุ่มพหุวัฒนธรรมตลาดมดตะนอย รวมไปถึงผู้ประกอบการต่างๆ ผู้ที่อาศัยอยู่ภายในย่าน และอื่นๆ อีกมากมาย โดยอาจารย์นิศากรอธิบายว่าเบื้องหลังในการพัฒนาบางมดให้เข้มแข็งเหมือนอย่างทุกวันนี้ก็มีที่มาจากการที่เครือข่ายภาคการศึกษาเข้ามาทำงานกับชุมชนและร่วมต่อยอดผลลัพธ์ไปสู่การจัดกิจกรรมต่างๆ อย่างต่อเนื่องนั่นเอง

“มันเป็นการทำอย่างต่อเนื่องค่ะ เหมือนกับว่าเราไม่ได้ทำครั้งเดียวแล้วหยุดไป เราลองเปลี่ยนวิธีการ ให้ผู้คนเข้ามาในตัวชุมชนหรือพื้นที่ที่มันมีประสบการณ์ที่ดูแตกต่างกันบ้าง หลายๆ ครั้งก็จะมีโปรแกรม One Day Trip หรือมีการล่องเรือ มีการพาวอล์กกิ้งทัวร์ในเชิงพหุวัฒนธรรม มีการพูดคุยกันไปด้วย ลองทำหลายๆ รูปแบบ

เหมือนกับความเข้มแข็งของย่านมันก็มาจากการที่สถาบันการศึกษาเข้าไปให้ข้อมูล เข้าไปกระตุ้นให้ชุมชนเกิดการตระหนักว่าสินทรัพย์ที่ตัวเองมีมันมีมูลค่า และพอลองเอาไปทดลองทำจริงซ้ำๆ เขาก็เริ่มมองเห็นความเป็นไปได้ เริ่มมองเห็นว่ามันสามารถกระตุ้นรายได้และทำให้เกิดการหมุนเวียนทางเศรษฐกิจได้จริง เขาก็เห็นศักยภาพในตัวเอง”

เมื่อชุมชนเข้มแข็งแล้ว ก้าวต่อไปของบางมดจึงเป็นการ Step up ตัวเองในฐานะย่านสร้างสรรค์ไปสู่ความท้าทายใหม่ๆ และความท้าทายที่ว่าก็คือการเข้าร่วมกับเทศกาล Bangkok Design Week นั่นเอง

“บางมดมีการรวมกลุ่มและทำงานกันมาตลอดอยู่แล้ว อย่างบางมดเฟสนี่ทำมา 5 ครั้งแล้วนะคะ 4 ครั้งที่ผ่านมาชุมชนเป็นผู้ผลักดันให้เกิดกิจกรรม และอีกหนึ่งครั้งก็เป็นการเข้าร่วมกับตัว กทม. ก็คือเป็นย่านสร้างสรรค์เมื่อปีที่แล้ว ปีนี้ก็จะนับว่าเป็นครั้งที่ 6 แล้วที่จะเข้าไปอยู่ใน Bangkok Design Week

คือหลังจากปีที่แล้วที่เราได้ไปเข้าร่วมเป็นย่านสร้างสรรค์ของ กทม. เราก็ได้มาพูดคุยกันว่า เรารู้สึกว่าการทำงานร่วมกันของเรา ประสบการณ์ของเรา เครือข่ายของเรามันพร้อมแล้วประมาณนึง ดังนั้นปีนี้เรามาลองเข้าร่วม Bangkok Design Week กันดีไหม เพราะว่าเรามีทีมที่เข้มแข็ง และทำงานกับพื้นที่อยู่แล้ว ก็เลยเป็นจุดเริ่มต้นในการที่จะลองมาเข้าร่วม Bangkok Design Week ในครั้งนี้ค่ะ” 

พลิกปัญหาให้กลายเป็นอัตลักษณ์ย่านด้วยความคิดสร้างสรรค์

หลักใหญ่ในกระบวนการออกแบบกิจกรรมของย่านบางมดในครั้งนี้คือการผสมผสานระหว่างการ ‘แก้ปัญหาเมือง’ และ ‘ความน่าสนใจของพื้นที่’ เข้าไว้ด้วยกัน พวกเขาจึงพยายามนำปัญหาที่เกิดขึ้นจริงภายในย่านมาเป็นตัวตั้ง และออกแบบกิจกรรมสร้างสรรค์ให้สามารถแก้ปัญหานั้นๆ ได้จริง พร้อมกับต่อยอดอัตลักษณ์ของย่านไปในเวลาเดียวกัน

“พอมีเรื่องคนยิ่งทำ เมืองยิ่งดี เรื่องของกายภาพดี ดีต่อใจ ดีไซน์ดี รวมไปถึงย่านบางมดเอง เราไปจับประเด็นของ Hack BKK เพิ่มเติม คือประเด็น ‘หน้าบ้านน่ามอง เปลี่ยนคลองเป็นหน้าบ้าน’ ประเด็นนี้มันมีเรื่องราวว่า พอเราเข้าไปดูในการเดินทางของคนในกรุงเทพฯ สมัยก่อนจริงๆ ปกติเขาก็จะเดินทางด้วยเรือกัน แต่พอเมืองขยาย มันก็ลดน้อยลง แต่ตัวพื้นที่บางมดเองยังคงไว้ซึ่งวิถีชีวิตในรูปแบบนี้ค่อนข้างมาก เช่น การเดินทางทางเรือ ถามว่าตรงนี้เป็นจุดเด่นไหม ถือว่าเป็นจุดเด่น แต่ในทางกลับกันก็เป็นจุดด้อยด้วยเหมือนกัน เพราะกลายเป็นว่าการเข้าถึงย่านก็จะมีข้อจำกัดมากขึ้น เราก็เลยเอามาเป็นประเด็นในการแก้ปัญหาในโปรแกรมต่างๆ ด้วย

หรือการที่ในย่านมันมีวิถีชีวิตที่เป็นคนเมืองแนวชนบท คือช่วงเย็นๆ ก็จะค่อนข้างเงียบแล้ว พอมืดแล้วทุกคนก็ปิดบ้าน ซึ่งก็จะแตกต่างจากย่านอื่นๆ ที่อยู่ใจกลางเมือง รวมถึงเรื่องแสงสว่างที่มันไม่ได้มีมากอยู่แล้ว เราก็จะพบว่าในชุมชนก็ค่อนข้างที่จะมืด คือเกือบๆ มืดสนิทเลยน่ะค่ะ ดังนั้นลักษณะของตัวโปรแกรม เราก็มุ่งไปที่เรื่องของการทำให้ตัวพื้นที่มันสว่างเพิ่มมากยิ่งขึ้น เพื่อให้การเดินทางไปยังแต่ละจุดของเราในเทศกาล หรือแม้กระทั่งการเดินทางในชีวิตประจำวันของคนในชุมชนเองก็จะมีแสงสว่างเพิ่มมากขึ้น”

Grow with the Flow

‘Grow with the Flow’ (งอกงามตามกระแส) คือชื่อคอนเซปต์ของโปรแกรมที่กำลังจะเกิดขึ้นในงาน Bangkok Design Week ในครั้งนี้ ซึ่งงดงามสมกับความเป็นบางมดเป็นอย่างยิ่ง เพราะคอนเซปต์นี้กำลังพูดถึงการพัฒนาย่านให้เติบโตงอกงามโดยไม่เร่งรัดและเร่งเร้า แต่เป็นการเติบโตในจังหวะเวลาที่เหมาะสมกับตัวเองเสมือนการไหลไปตามกระแสของน้ำในคลองบางมดที่พวกเขาคุ้นเคย

“Grow ในที่นี้เป็นเรื่องของความเติบโต งอกงาม เราก็คิดว่า ลักษณะพื้นที่ของเราเนี่ย คนเข้ามาเราก็อยากให้มันเป็นเรื่องของกระแสน้ำ เพราะเราอยู่ริมน้ำ เรียบๆ ง่ายๆ เลยรู้สึกว่าตัวคอนเซปต์ Grow with the Flow งอกงามตามกระแสเนี่ย เราอยากพูดถึงโลกภายนอกที่มันอาจจะบีบบังคับให้เราต้องเติบโตอย่างรวดเร็ว แต่พอเข้ามาในพื้นที่นี้ เราจะรู้สึกว่าเหมือนเรา slow life ลง โดยเราจะคิดโปรแกรมให้คนที่อยู่ในกรุงเทพฯ กรุงเทพฯ ชั้นใน หรือพื้นที่ต่างๆ ที่เข้ามาได้รู้สึกว่าพื้นที่บางมดเป็นเหมือนพื้นที่ต่างจังหวัดในกรุงเทพฯ ที่ทุกคนได้เข้ามาพักผ่อนและปล่อยวางความเครียดลงไป”

สำหรับสถานที่ในการจัดงาน อาจารย์นิศากรบอกว่าจะตั้งอยู่ในจุดต่างๆ ตลอด 7 กิโลเมตรสองฝั่งคลองบางมด ซึ่งจะมีทั้งจุดที่สามารถเดินเชื่อมต่อกันได้ และจุดที่มีเรือโดยสารให้บริการ และเรือโดยสารที่ว่านี้ก็เป็นหนึ่งในโปรแกรมที่ทางทีมออกแบบเอาไว้เช่นกัน โดยมีกิจกรรมไฮไลต์ต่างๆ อย่างเช่น

“โปรแกรมกำแพงเรืองแสง เพื่อตอบโจทย์ปัญหาความมืดในชุมชน ก็จะเป็นกำแพงหนึ่งที่เราซึ่งเป็นคนทำงานสตรีตอาร์ตอยู่แล้ว ปกติเราจะเห็นสีสันสดใสที่อยู่บนกำแพง แต่ตอนนี้เราจะใช้ผงสีเรืองแสงเพิ่มเข้าไป โดยตัวผงสีเรืองแสงมันก็ส่องสว่างในช่วงพลบค่ำ ก็คือช่วงที่บรรยากาศค่อนข้างมืด เสร็จแล้วกลางวันก็จะเห็นเป็นอีกลวดลายนึง กลางคืนก็จะเห็นเป็นอีกลวดลายนึง ซึ่งนอกจากจะสร้างสีสันให้กับตัวพื้นที่แล้ว มันก็ยังเข้าไปแก้ปัญหาในเรื่องของความมืดบางส่วนด้วย 

โปรแกรมล่องเรือง จริงๆ แล้วเป็นโปรแกรมล่องเรือนี่แหละค่ะ แต่เราเล่นคำว่าเรืองด้วย มาจากเรืองแสง คืออย่างที่บอกว่าเรามีปัญหาเรื่องระยะทางและการเชื่อมต่อกันระหว่างแต่ละจุดของตัวโปรแกรม ซึ่งมันมีระยะทางถึง 7 กิโลเมตรเลย เราเลยคิดว่าเรือนี่แหละคือประสบการณ์นึงที่น่าสนใจ ดังนั้นเราก็เลยทำโปรแกรมในเรื่องของการประดับหลังคาเรือ ตรงผ้าใบเรือให้เป็นลวดลายวิถีชีวิต ดึงเอางานศิลปะที่อยู่ในพื้นที่มาใส่ในตัวลวดลายที่อยู่ข้างบน รวมถึงมีการประดับไฟด้วย ก็คือนอกจากจะเป็นเรือที่ใช้เดินทางระหว่างจุดโปรแกรมแล้ว คนที่เข้ามานั่งเรือเขาก็ได้เป็นส่วนหนึ่งในงานศิลปะด้วย

นอกจากนี้ก็มีโปรแกรมของน้องๆ จาก KMUTT (มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี) เป็นงานโปรเจกต์ของน้องๆ ที่จะเล่นเรื่องของการนำเอาวิทยาศาสตร์ ระดับน้ำ ความหนาแน่นของน้ำ มาแก้ปัญหาเรื่องน้ำเพื่อให้ปลาสามารถอยู่ได้ เป็นเรื่องของความร่วมมือระหว่างนักวิทยาศาสตร์และนักออกแบบคลอง โดยนอกจากการแก้เชิงวิทยาศาสตร์แล้ว ก็จะถูกถ่ายทอดออกมาเป็นงาน Installation ในตัวพื้นที่ในประเด็นเดียวกันนี้ด้วย และเราก็ยังมีอีกหนึ่งโปรแกรมที่เชื่อมโยงกันคืองานจากศิลปินเซรามิกที่โตมาในย่านบางมด โดยเขาบอกว่าจริงๆ ในคลองบางมดมันมีอะไรที่อยู่ใต้น้ำเยอะมาก ไม่ว่าจะเป็นสัตว์จริงๆ สิ่งของ หรือความทรงจำที่อยู่ร่วมกันในกระแสน้ำ ซึ่งเขาก็เอามาทำเป็นตัวเซรามิกที่เป็นรูปทรงต่างๆ แล้ว exhibit ไว้ที่ใต้สะพานหนึ่งที่อยู่ในคลองบางมด เหมือนกับว่าเรายกสิ่งที่มีคุณค่าใต้น้ำขึ้นมาข้างบนให้คนได้เห็น”

“ปิดท้ายที่เซฟติสท์ฟาร์ม ซึ่งเขาเป็นพื้นที่ทำเกษตรอินทรีย์ มีบ่อน้ำที่อยู่ตรงกลาง มีเลี้ยงปลา มีทำเกษตรอย่างเต็มรูปแบบเลย ในครั้งนี้เขาคิดมาเป็นการดูหนังกลางบ่อ ก็จะเป็นการฉายหนังกลางแปลง แต่เรามีบ่อน้ำตรงกลาง ก็เรียกหนังกลางบ่อ

รวมถึงไฮไลต์อีกอย่างของเซฟติสท์ฟาร์มเองก็จะเป็น ‘นากน้อยแห่งคลองบางมด’ คือบางมดยังมีตัวนากอยู่นะคะ ตัวนากเนี่ย เขาเป็นลักษณะอย่างหนึ่งของความสมบูรณ์นะ คือมีเขาแสดงว่าเรามีความอุดมสมบูรณ์ในตัวพื้นที่ ฉะนั้นเราก็เหมือนเอาเขามาเป็นคาแรกเตอร์นึงในการนำเสนอตัวพื้นที่บางมดที่ยังคงสมบูรณ์ไปด้วยวิถีธรรมชาติอยู่ค่ะ ใครที่แวะมาดูหนังก็อาจจะได้มาเจอน้องนากตัวเป็นๆ ด้วย”

เข้ามาพักผ่อนใจไปกับกระแสน้ำของคลองบางมดและติดตามก้าวต่อไปในฐานะย่านสร้างสรรค์ในงาน Bangkok Design Week ครั้งแรกของย่านบางมดไปด้วยกันได้วันที่ 27 ม.ค. – 4 ก.พ. นี้

รู้จักกับ ‘ย่านบางมด’ มากยิ่งขึ้นผ่านโปรแกรมแนะนำประจำย่าน

Grow and Glow

www.bangkokdesignweek.com/bkkdw2024/program/70777 

ล่อง-เรือ(ง)​

www.bangkokdesignweek.com/bkkdw2024/program/70848 

ความร่วมมือนักวิทยาศาสตร์-นักออกแบบ:ซัสตาโลม

www.bangkokdesignweek.com/bkkdw2024/program/71570 

นากน้อยแห่งคลองบางมด

www.bangkokdesignweek.com/bkkdw2024/program/71157 

คลิกเพื่อดูโปรแกรมทั้งหมดของย่านบางมด ที่นี่ : 

www.bangkokdesignweek.com/bkkdw2024/program?nbh=84251 

–

Bangkok Design Week 2024

Livable Scape

คนยิ่งทำ เมืองยิ่งดี

27 Jan – 4 Feb 2024

#BKKDW2024

#BangkokDesignWeek

#LivableScape